Beëdigd vertaler Duits in beweging

Iedere beëdigde vertaler staat tegenwoordig ingeschreven in het WBTV-register. Na vijf jaar wordt beoordeeld of deze professional nog aan de eisen voldoet. Voor een beëdigd vertaalbureau Duits is het daarom belangrijk om aan de competenties te werken. Albers Vertalingen is zo'n bureau dit dat doet om klanten die op zoek zijn naar een vertaler Duits-Nederlands of Nederlands-Duits te kunnen helpen. Daarom blijven wij in beweging en zoeken wij direct contact met instellingen en bedrijven die ons een kijkje in de keuken gunnen. Natuurlijk volgen we ook cursussen en nemen we deel aan workshops en congressen.

We blijven in beweging. Daarover gaat deze tekst. Het resultaat? Steeds tevreden klanten die ook aangeven dat Albers Vertalingen echt meedenkt en ook inderdaad een stap verdergaat.

In deze tekst geven we echter ook inzicht in de manier waarop we naar terminologie zoeken, hoe we klanten daarbij betrekken en hoe we onze kennis op peil houden door ontwikkelingen in Duitstalige gebieden te volgen. We blijven in beweging, net als de paternoster, die we hieronder als voorbeeld voor een etymologische ontwikkeling nader onder de loep nemen.

Moedertaal, kennis van zaken en culturele verschillen, creativiteit met taal, samenwerking terminologie en terminologiebeheer: de basis voor vertaalprojecten van hoge kwaliteit

Een compliment uit het land van de bekende en erkende Duitse Gründlichkeit.   

Sehr geehrter Herr Albers,

vielen herzlichen Dank für die zügige, kompetente und verlässliche Bearbeitung und Zusammenarbeit!

Als je dit compliment van een gerenommeerd onderzoeksbureau uit Berlijn ontvangt, dan ben je als Nederlands vertaalbureau met specialisatie Duits en Nederlands even stil, maar vooral ook trots. Ons streven naar vertalingen met een hoge kwaliteit helpt dus echt!. Wij nemen onze klanten en hun opdrachten serieus. Daarom vertalen onze collega's alleen naar hun moedertaal. Dat geldt niet alleen voor teksten die naar het Duits vertaald moet worden. Maar ook voor vertalingen uit het Duits naar het Nederlands. En zoekt u een vertaalbureau dat uw vertaling naar het Frans, Engels en Spaans kan verzorgen, dan kijken wij graag wat wij voor u kunnen betekenen.

In het verleden hebben wij met succes meertalige vertaalprojecten tot een goed einde gebracht. Albers Vertalingen legde bijvoorbeeld de basis voor No Opportunity Wasted (2013). Dit boekwerk vormde de afronding van een Europese Interreg-samenwerking op het gebied van voedselverspilling. Als vertaalbureau Duits kennen we nu dus ook begrippen als duurzaamheid, sustainability, Nachhaltigkeit, comment réduire le gaspillage alimentaire enzovoort.

En die begrippen bewaren wij zorgvuldig. Want dat is onze schat waar wij op kunnen teruggrijpen.

Doen wij echt meer dan misschien gevraagd wordt? Durven wij net iets sprankelender te zijn met creatieve teksten die naar het Duits moeten worden omgezet? Juist op het moment dat we deze tekst schrijven, ontvangen we een mail van een tevreden klant. Het statement: De eerste vertaling ziet er top uit, leuk ook dat de meeste dingen rijmen! Dat is geen verplichting, maar wel een leuke toevoeging als het hier en daar kan.

Kennis van en oog voor interculturele verschillen: Nederlandse en Duitstalige achtergrond

Kijk bijvoorbeeld nog eens naar het eerste compliment van het bureau uit Berlijn: daarin zit veel meer terminologie en informatie dan je op het eerste gezicht in de gaten hebt. 

Ten eerste valt de briefconventie op: Duitse brieven beginnen met een kleine letter, behalve als de aanhef (die Anrede) met een uitroepteken wordt geschreven.

Kijk ook eens naar het "Sehr geehrter Herr". Wij zeggen eenvoudig "Geachte heer". Zijn Duitsers dan misschien net iets beleefder?

De tekst vertelt ons dat men in Duitsland kennelijk zeer veel waarde hecht aan snel, adequaat en voortvarend werk (zügig), deskundigheid (kompetent) en ja, betrouwbaarheid (verlässliche Bearbeitung). Maar kennelijk vindt men ook samenwerking (Zusammenarbeit) belangrijk. En dat treft, want dat vinden wij ook.

Samenwerking met de klant

Bij het aannemen van een vertaalopdracht gaan wij verder dan de berekening van het aantal woorden. Wij weten dat het woordtarief soms te laag is in verhouding tot de tijd die wij aan de vertaling besteden. Wij werken namelijk als een monnik en zoeken zorgvuldig naar de juiste begrippen in de doeltaal. Maar we houden daarbij nauwlettend de levertermijn in het oog. Albers Vertalingen levert dus op tijd. Dat komt omdat wij de echte samenwerking met onze klanten zoeken.

Sinds wij twintig jaar geleden eerst als beëdigd freelance vertaler Duits en later als commercieel vertaalbureau Duits onze eerste schreden in de wereld van het vertalen zetten, hebben wij geleerd dat onze klanten over veel kennis van de doeltaal beschikken.

Daar maken wij gebruik van. Wij durven ons kwetsbaar op te stellen. Ooit vroeg een klant: "maar jullie zij toch de vertalers". We hebben het uitgelegd en toen hij begreep dat een goede samenwerking tot een beter resultaat leidt, stuurde hij onze lijst met teminologievragen ingevuld terug. We hadden zijn mail nog maar net ontvangen toen hij belde: hij wilde "nog even snel" wat toelichting geven op het productieproces in zijn bedrijf.

Ongeveer anderhalf uur later was hij uitgesproken, hoewel hij misschien nog wel een uur langer had willen praten, maar hij moest "naar een vergadering". Wij luisterden graag, want zulke informatie is altijd waardevol. Bovendien vertelde hij hoe zijn Duitse klanten zakelijk handelen en denken en wij leerden wat hij zelf belangrijk vond.

De klant was duidelijk trots op zijn producten en wat hij wisten ondernam. En toen de vertaling klaar was, schreef hij dat hij zijn bedrijf zo duidelijk in de vertaling herkende en nu ook begreep waarom wij hem om uitleg hadden gevraagd.

Dat bedoelen wij dus met samenwerking.

Oog voor de Duitse terminologie en de cultuur in Duitstalige landen

Wij zoeken dus ook graag als een monnik naar de juiste begrippen. Het juiste begrip in de juiste context. Tegenwoordig zegt de jeugd "hoe belangrijk is dat".

Dat willen we uitleggen aan de hand van de woorden 'paternoster'. Voor een monnik is dit een bekend begrip. Hij zal meteen denken aan het 'onze vader'. Misschien zal hij zelfs beginnen te prevelen als hij een kerk binnentreedt. "Pater noster qui es in caelis / sanctificetur nomen tuum ..." . We geven de vertaling er meteen even bij. Hoewel ... Dat is niet zo eenvoudig. Kijk alleen maar naar de vele pogingen die in de loop van de eeuwen zijn gedaan om de 'waarheid' boven tafel te krijgen. In de Statenvertaling staat "Onse Vader, die in de hemelen [zijt], uwen naem werde geheylicht". Maar in een andere versie (Nestle-Aland met NBV) wordt het hedendaagser "Onze Vader in de hemel, laat uw naam geheiligd worden".

Alleen al over het gebruik van 'werde' (als aanvoegende wijs waarmee een duidelijke wens wordt uitgedrukt) en het "laat uw naam geheiligd worden" zullen veel gelovigen van mening verschillen "Staat dat er nu echt in de brontaal?"  Wie het weet mag het zeggen.

Figuur 1 Het Onzevader (of Onze Vader) in Gregoriaanse notatie

Bovendien zegt het Groene Boekje met de woordenlijst voor de Nederlandse taal dat men hier officieel Onzevader moet schrijven. Maar voor een gelovige uit de protestantse of katholieke traditie is dat misschien al een 'vloek in de kerk'. Voor hem of haar is de verhevenheid van de Heer pas ultiem als men twee woorden schrijft die beiden ook nog met een hoofdletter beginnen.

Oh ja, de vertaling naar het DUITS? Toch maar liever "Vater unser" en niet "Unser Vater". En merk op dat het bezittelijk voornaamwoord (unser) in het Duits met een kleine letter wordt geschreven. Waarschijnlijk drukt een Duitstalige gelovige zijn respect voor de verhevene Heer uit door de Latijnse woordvolgorde aan te houden. Dat klinkt in onze oren weer verouderd (sommige mensen zouden hier lever archaïsch schrijven), maar duidt ook op de degelijkheid van gewortelde tradities die niet verloren mogen gaan.

Stijlniveaus, jargon en contexten

Binnen de context van het geloof ontstaan dus al verschillen. En iedere taal kent verschillende woorden op verschillende taal- en stijlnniveaus: formeel, alledaags, de taal van een geleerde, de taal van de mensen in de straat, de taal binnen de context van een geloof, jargon, de specifieke begrippen in een bedrijf (die niet zelden ook weer verschillen van de begrippen die men in een concurrerend bedrijf voor hetzelfde product hanteert). Dat zijn allemaal aspecten waar je als vertaler rekening mee moet houden.

Paternoster: nog meer betekenissen

Paternoster had toch ook nog een andere betekenis? Het had toch ook iets met een vishaak te doen? Daar zal een gelovige alleen aan denken als hij ook sportvisser is.

 Figuur 2 Paternoster als visgerei in Wikipedia

Wikipedia geeft hierboven wel een mooie definitie. Maar wie die als leek wil begrijpen, moet weten wat een mobile is. Of hij heeft een afbeelding nodig. Die geven wij hier maar even:

Figuur 3 Paternoster als visgerei

Misschien handig om te weten: Wanneer u als fervent sportvisser in Duitsland op zoek gaat naar dit vistuig uw Angelrute, hoeft u niet umständlich naar een "Fischding mit mehreren Haken" te vragen. Zelfs als u onverstaanbaar binnensmonds 'paternoster' zegt, heeft u beet.

Men schrijft het woord natuurlijk wel met een hoofdletter, maar die hoor je niet als je paternoster zegt. Wilt u de naamvallen ook nog goed verbuigen: het is een mannelijk woord. Dus 'der, des, dem, den' en in het meervoud is en blijft het Paternoster. Dat is vaak zo bij mannelijke woorden in het Duits die eindigen op -el, -en en -er, behalve in de derde naamval meervoud. Dan zeg je bijvoorbeeld "ich möchte eine Angelrute mit zwei Paternostern". Dat is dus perfect Duits!

Actualiteit in Duitstalige landen bijhouden en een onderzoekje naar de etymologie van een woord

Waarom hebben we het begrip paternoster als voorbeeld voor onze uitleg gekozen? Dat komt door de titel van een artikel dat we onlangs in het Duitse tijdschrift Der Spiegel lazen. In Duitsland is dit het grootste tijdschrift met de meeste invloed. Natuurlijk lezen we dit blad regelmatig, al was het maar om op de hoogte blijven van de ontwikkelingen bij onze oosterburen. "Ab 1. Juni Paternoster verboten". En verder kijkend op internet vonden we op www.tagesschau.de een veelzeggend artikel over een Duitse minister die misschien wel eens last kon krijgen van een verordening die zij zelf had uitgevaardigd. De maatregel was nodig geworden door een aantal ongelukken die vrij recent in dit soort liften (Duits: Aufzüge) waren gebeurd. Zo raakte iemand klem tussen de rand van de lift en de vloer van de volgende verdieping toen hij onwel werd en voorover viel.

De titel van het artikel op Tagesschau.de: Vater unser, rette den Paternoster! Deze lift is kennelijk zo typisch ingeburgerd Duits en zo historisch verankerd in de Duitse samenleving en cultuur, dat de verordening veel mensen in beroering bracht.

Figuur 4 Zonder context zou de titel vertaald kunnen worden met Onzevader, red het Onze Vader. Of met Onze Vader, red het Onzevader

Groot is dus nu de opluchting, want Nostalgie siegt, der Paternoster bleibt (Der Spiegel van 24 juni 2015). De verordening is weer opgeheven: de nostalgie heeft het in dit geval van de veiligheid gewonnen. Op zich toch wel opzienbarend in het land van Reinheitsgebote en de TÜV.

Figuur 5 Bron; www.spiegel.de

Wie het artikel uit Der Spiegel leest, krijgt onbewust veel informatie over het leven en denken in Duitsland. Ziet u bijvoorbeeld ook de zin waarin staat dat de oorspronkelijke verordening in een Betriebsicherheitsverordnung van 58 pagina's is verstopt.

Vertaalvarianten, monnikenwerk en doelgroep

Neem het woord Betriebsicherheitsverordnung. Dat zou je kunnen vertalen met verordening inzake de bedrijfsveiligheid, of met verordening voor de bedrijfsveiligheid. Maar er zijn mensen die de voorkeur geven aan verordening over de bedrijfsveiligheid]. Zoveel mensen, zoveel wensen. De uiteindelijke vertaling hangt meestal af van de doelgroep die de vertaalde Duitse tekst uiteindelijk leest. Een juridische medewerker in Brussel zal de voorkeer geven aan "inzake de bedrijfsveiligheid", terwijl een HRM-medewerker (vroeger de medewerker van de personeelsafdeling) eerder zal schrijven "regels voor de veiligheid in het bedrijf" als hij in een brief aan de productiemedewerkers wil uitleggen dat veiligheid op de bedrijfsvloer toch echt belangrijk is. Schrijvers en vertalers moeten creatief met taal kunnen omgaan en ook naar verschillende taalniveaus en stijlen kunnen schakelen om de doelgroep te kunnen aanspreken. Dat kan wanneer je over geschikte databases en naslagwerken beschikt. Maar het lukt pas echt als je weet wie de doelgroep is.

Zoektechnieken

Soms kost het veel tijd om informatie over begrippen te verzamelen. Maar vaak levert de speurtocht kennis op die je later weer kunt gebruiken. Je moet je dan niet beperken tot één bron.

Altijd al willen weten hoe zo'n paternosterlift functioneert? Kijk dan eens op wikipedia. Daar vindt u zelfs een mooie animatie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Paternoster_(lift).

Handig voor vertalers: de lift met de naam paternoster heeft in veel talen dezelfde naam, zelfs in de kunsttaal Esperanto blijft het herkenbaar in paternosterlifto. Dat kun je via wikipedia achterhalen, maar je kunt ook op de verschillende Googlesites zoeken.

Zoek je nog meer betekenissen in bijvoorbeeld het Nederlands? De Nederlandse Wikipedia geeft er al gauw vier. Maar de "Dikke Van Dale" gaat verder.

Figuur 6 Bron: De Dikke Van Dale  (2005)

Waarom kan een etymologie uitkomst bieden?

Vraag: waarom heten nu deze voorwerpen en objecten allemaal paternoster? Om op deze vraag een antwoord te krijgen, kijken wij bij Albers Vertalingen ook vaak naar de etymologie (de woordafleiding).

In het geval van paternoster valt op dat alle voorwerpen als een snoer aan elkaar geregen zijn. Het begint met het Onzevader, vervolgt zijn weg naar de rozenkrans die men gebruikte om niet in de war te raken bij het voorgeschreven aantal Onzevaders dat gebeden moest worden, en vervolgens wordt het begrip op allerlei objecten losgelaten.

Zo is taal in beweging. Zo is de lift permanent in beweging en willen wij als Nederlands-Duits vertaalbureau in beweging blijven.

Het juiste woord op de juiste plaats in Duitse en Nederlandse vertalingen

Wij gaan best ver om het juiste begrip bij de juiste context te vinden. Dat doen we voor de lezer voor wie de tekst bijvoorbeeld uit de brontaal Nederlands naar de doeltaal Duits is vertaald. Het maakt echt verschil of het om een technische vertaling gaat, of over een biologische tekst. Bij Duitse vertalingen over cultuur en kunst zullen we creatiever moeten zijn, andere stijlfiguren moeten gebruiken en af en toe ook eens een metafoor moeten aanpassen. De vertaler als duizendpoot: Tausendfüß(l)er of Tausendsassa of Tausendkünstler? C'est le contexte, qui fait le mot.

Nog een paar voorbeelden:

In een tekst van BKC BV uit Zevenaar staat "Motte Montferland".  Even speuren en we vinden dat de motte in de middeleeuwen een aangelegde burchtheuvel is. Hoewel het ook hier om een woord gaat dat in veel talen deze betekenis heeft, leggen we het in de Duitse tekst toch even kort uit.

In een andere blog van de klant waarschuwt deze voor de eikenprocessierups die in de zomermaanden zoveel kwaad aanricht. Wij vertalen het woord eikenprocessierups met Eichenprozessionsspinner. Nu denkt u: "rups is in het Duits toch Raupe"?

Nee, zegt de vertaalster Duits, wij noemen dat een ... -spinner. Ja, waarom niet. Natuurlijk begrijpt de Duitstalige het ook wanneer u hier -raupe zegt. Maar de vertaling wint aan kracht als het juiste begrip wordt gebruikt. Nu moet u niet denken dat iedere Raupe een Spinner is, of iedere Spinner een Raupe.  Een spinner is ook een dromer, fantast, luchtfietser, en soms een wribbelaar. En bij de verwerking van lijm in de verpakkingsindustrie noemt men de lijmrups natuurlijk niet Klebstoffspinner, maar heel gewoon Klebstoffraupe. Kijk, dat zijn de verschillen waarop wij letten.

Daarom blijft Albers Vertalingen voor u in beweging. Sinds januari van dit jaar hebben wij onze kennis buiten de deur verrijkt met een gevarieerd aantal activiteiten. Op die manier verzamelen wij kennis en houden wij voeling met de praktijk in de bedrijven, instellingen en instituten. Daarvoor reserveren wij ieder jaar een ruim scholingsbudget.

Zelfs een historische rondleiding in een stad biedt een schat aan informatie, zeker als de gids ook aan de beëdigde Duitse vertaler uitleg geeft over het woord stadhouder.

Het zal duidelijk zijn dat vertalers, ook snelvertalers, vaak meer moeten weten en over een algemene brede kennis moeten beschikken. Ze moeten in ieder geval in staan zijn om adequaat naar informatie te zoeken. En als het hen zelf niet lukt, moeten ze durven zichzelf kwetsbaar op te stellen: de klant heeft vaak meer kennis in huis dan men denkt.

Redenen genoeg om altijd buiten de deur van het vertaalbureau te kijken.

Vertalen is "voelsprieten uit en in samenwerking naar een mooi resultaat".

Of in goed Duits: den Fühler ausstrecken. En als we dit uit het Duits naar Nederlandse vertalen, hangt het van het beestje af of we deze Fühler vertalen met voelhoorn of voelspriet. En jawel: in de techniek en bij machines schrijven wij liever sensor, want anders zoekt de onderhoudsmonteur wel erg lang naar het onderdeel dat het productieproces moet bewaken. In de technische handleiding is een voelspriet inderdaad niet op zijn plaats. Daarom houden wij voeling met de wereld om ons heen