Taal en cultuur: "net even anders" is vaak een groot verschil

Opdrachtgevers die een tekst willen laten vertalen zijn zich vaak niet bewust van de afwegingen die een vertaler zal maken. Kleine verschillen tussen talen en culturen kunnen een groot verschil maken. Goede vertalers houden daar rekening mee. Machinevertalen en Google translate schieten tekort. Vertalen blijft mensenwerk. In het vertalersjargon zijn nieuwe begrippen ontstaan. Hertalen, transcreation, adapteren, lokaliseren, zoekmachine optimalisatie (SEO). Dat vraagt om specialisaties. Aanpassen kan het intermenselijke, zakelijke of commerciële succes bevorderen. Wie geen rekening houdt met verschillen doet zichzelf en anderen tekort.

Aandacht voor taal- en cultuurverschillen
Soms lijken verschillen tussen de Nederlandse en Duitse taal klein, vooral omdat de gewoonten, gebruiken, de inrichting van de omgeving en de cultuur in Nederland en Duitsland zo sterk op elkaar lijken te lijken.
Vaak worden kosten noch moeite gespaard om een product in Duitsland op de markt te brengen, maar het commerciële succes valt tegen. Dan is er al gauw te weinig op de verschillen gelet. Ons adagium: Hoe kleiner de verschillen, hoe belangrijker. In de Euregio's Rijn-Waal, Maas-Rijn, Glanerbrug, Twente en andere grensgebieden zijn de conventies, de cultuurverschillen en omgangsvormen vaak zo subtiel dat deze niet lijken te bestaan.

Daardoor kunnen Nederlandse en Duitse ondernemingen de plank aardig misslaan. Bijvoorbeeld door te snel naar "du" over schakelen. Of omdat niet goed is nagegaan of de gesprekspartner beslissingsbevoegd is. Tip voor Nederlandse bedrijven: probeer bij onderhandelingen met een Duits bedrijf altijd te achterhalen of de gesprekspartner zelf beslissingen mag nemen, of dat hij een vorgesetzte Person om toestemming moet vragen.

Duitse teksten van bedrijven uit Duitsland stellen de gemiddelde vertaler Duits-Nederlands niet direct voor grote culturele en taalkundige verrassingen. Wat dat betreft zijn Duitstalige teksten uit Zwitserland of Oostenrijk een grotere uitdaging, omdat daarin vaak woorden, uitdrukkingen, zinsstructuren, conventies en beeldspraak worden gebruikt die nogal anders zijn dan in Duitsland.

Datzelfde geldt voor de manier waarop mensen met elkaar omgaan. Als een Nederlandse projectmanager voor een bouwbedrijf in Duitsland wordt gedetacheerd, moet hij er rekening mee houden dat Duitse collega's in de zakelijke gesprekken heel formeel blijven, maar hun gesprekspartners wel bij de voornaam noemen. Om het dan weer ingewikkelder te maken zeggen ze dan weer wel Sie tegen jou. Hoe simpel kan het zijn?!

Oostenrijkse mensen schijnen zelfs een stapje verder te gaan: hoog in de bergen vinden zij kennelijk genoeg ongedwongenheid om iedereen met du aan te spreken, zelfs als er een duidelijk hiërarchisch verschil is. Eenmaal terug in het dal gebeurt er iets grappigs. Zodra men weer met beide voeten op de grond staat, doendoen verschillen er kennelijk weer toe. Dan klinkt het formele Sie alsof het nooit even weg was.

Grote verschillen, kleine verschillen. Als in de grensgebieden met een interreg-project wordt geprobeerd om de samenwerking en integratie te bevorderen, blijven mensen geneigd om de eigen gebruiken en gewoonten zo lang mogelijk te behouden.
Nederlanders die net over de grens in het Duitse deel van de Euregio wonen, wekken bij Duitse buren ergernis door op zondag het gras te maaien. Nederlandse migranten brengen hun kinderen ook vaak naar een school in Nederland omdat dit vertrouwder voelt.

Duitse, Zwitserse of Oostenrijkse mensen kiezen (door de cultuur bepaald?) vaak intuïtief voor de beleefde aanspreekvorm. De reclame vormt daarop geen uitzondering. Terwijl Nederlanders in marketingteksten met "je" worden aangesproken, zijn Duitse ondernemingen daarin veel terughoudender. Als vertaalbureau dat in de Duitse taal is gespecialiseerd, houden wij rekening met dit soort verschillen.

Duitstalige partners neigen naar gepaste afstand. Dat blijkt uit de mails van klanten waar wij al jaren zaken mee doen. Een medewerker van een Duits bedrijf schrijft zijn mails in uitstekend Nederlands. De toon is 'amicaal'. De aanhef begint bijvoorbeeld met "Beste Wil" en hij ondertekent kort met zijn voornaam. Ooit spraken we af om elkaar te tutoyeren. Aanvankelijk deed hij dit ook consequent. Maar dat is voor hem misschien toch te onwennig. Sinds een paar jaar zijn de mails weer doorregen met "kunt u ... ", "wilt u ..." en "het zou fijn zijn als u ...". En wij gebruiken deze vorm nu ook weer. Voor ons is dat immers geen probleem.

Wil de medewerker dus toch weer meer persoonlijke afstand? Gezien de prettige samenwerking en het wederzijdse vertrouwen denken wij dat dit niet het geval is. Het gaat veel meer om diepgewortelde waarden, normen, etiquette en conventies. Die leg je niet zomaar naast je neer. En dat is ook niet nodig. Het vraagt wel om wederzijds begrip, inlevingsvermogen en kennis van "culturele zaken". 's Lands wijs, 's lands eer - andere Länder, andere Sitten. Soms moet je gewoon een brug bouwen zonder elkaars oever te ondergraven.

Tip: Als Nederlander moet je misschien net even wat höflicher en formeller zijn dan je gewend bent, maar je wint vertrouwen en daarmee ook de belangrijke opdracht. En altijd geldt: wees transparant, want daarmee voorkom je teleurstellingen en misverstanden.

Tip: Als u bij Google intypt "ik zoek een vertaler of een vertaalbureau Nederlands - Duits" of "Hoe vind ik een vertaler Duits - Nederlands", kijk dan bij de resultaten niet alleen naar de grote vertaalbureaus. Neem ook eens contact op met een kleiner bureau. Vraag daar naar de werkwijze en de ervaring. Kleine bureaus hechten meestal aan goede persoonlijke contacten. Bij grote bureaus gaat uw tekst op in de massa. Een kleiner vertaalbureau zoekt vaker de persoonlijke afstemming. Samen denkt u bijvoorbeeld na over de aanspreekvormen in uw teksten.

Wordt het "je" (du) of "u" (Sie)?

Een klein verschil? Of een belangrijk verschil?

In ieder geval is het altijd goed om bij zulke vragen stil te staan. Anders mist uw boodschap haar doel. Dat is zonde van het dure drukwerk of de mooie website. Vertalen en communiceren is afstanden overbruggen. En dat gebeurt niet alleen met mooie plaatjes.

Wees alert. Veel succes met uw activiteiten.